Eindelijk eens een vrouw in de draaicirkel. Het werd tijd. Van de meer dan honderd artikelen ging het maar in vijf niet meteen over mannen. Om meteen te ontkrachten dat muziek gezongen, gespeeld of gecomponeerd door vrouwen de aandacht niet waard is, deze keer het volle licht op een groot Braziliaans zangeres: Elis Regina.

Vertel me niets over Elis. Ik was 19 toen ik met een dubbelalbum van een live concert van Hendrix onder mijn arm langs ging bij een jongen die ik kende van school en basketbal. Hij woonde in de kelder van het huis, omdat hij daar lekker kon drummen en gitaarspelen zonder de rest van het gezin te storen.

Het Hendrix-album vond hij geweldig, maar na een kant haalde hij de naald van het vinyl. "Helemaal leuk maar wat je moet horen is dit." Ik liep met hem mee naar boven naar het rijtje platen van zijn ouders. Uit die rij haalde hij een hoes, zwart met een foto van een vrouw met kort haar en daarboven alleen haar voornaam. Elis uit 1972, met aan de binnenkant een collage van de zangeres te midden van manshoge blauwe en rode bloemen.

"Leen dit, neem het op en dan praten we verder." Ik deed wat hij zei - cassette 19 zag ik net, met aan de andere kant Pink Moon van Nick Drake. Van Hendrix naar Elis is een stap, maar we zullen het vast hebben gehad over muzikanten die veel te vroeg zijn overleden.

Elis Regina begon haar carrière als televisiesterretje. Ze brak door in 1965 op het Festival da Música Popular Brasileira, met een optreden dat live werd uitgezonden voor een groot televisiepubliek. Voor het festival waren enkele toen niet zo bekende maar veelbelovende componisten als Vinicius de Moraes, Edu Lobo, Baden Powell, Caetano Veloso en Chico Buarque gevraagd om een liedje te schrijven. Voor Elis schreven Edu Lobo en Vinicius De Moraes het lied Arrastão. Hierin werden vissers een goede vangst toegezongen maar heimelijk verwees het naar de massale arrestaties van tegenstanders van de militaire dictatuur. De 21-jarige Regina zong het vol bravoure, met grote gebaren en veel emotie, zeer expressief - heel anders dan ingetogen ingezongen bossa nova. Ze won het festival en luidde zo een nieuw tijdperk in. Het was het begin van MBP - Música popular brasileira. Met haar wijd uitgespreide armen en haar betraande wangen werd ze in een klap een ster in Brazilië.

In de jaren daarna nam ze albums op met Pele, Tom Jobim - Elis & Tom - met Toots - Elis & Toots - en maar liefst vijf albums met de titel Elis. Ze trad over de hele wereld op. Ook in Nederland: in 1969 is ze op 31 januari bij Mies Bouwman in Mies-en-scene, opgenomen in Frascati waar ze een liedje mag zingen. Wat verderop in haar tournee, op 5 februari, neemt de TROS haar op voor een programma van Karel Prior. Prior was een jaar eerder al getipt door Liesbeth List en Cees Nooteboom - die haar in Parijs hadden gezien - dat een zeer talentvolle Braziliaanse zangers in Europa toerde.

Niet iedereen was enthousiast. Op 5 juni 1969 schreef Paul Klare in De Tijd:

Ik zie nog altijd niet in wat er nu zo bijzonder is aan het sinds enige tijd ook hier krachtig gepousseerde Braziliaanse zangeresje Elis Regina. Misschien moet je haar zien optreden om iets te begrijpen van het juichende enthousiasme waarmee zij op enkele Europese festivals moet zijn ontvangen.

In 1973 maakte Rob Touber voor Südwestfunk een portret van Elis. De documentaire was bedoeld voor Montreux maar werd door Touber teruggetrokken, vanwege de invloed die de Braziliaanse cultuurminister op de inhoud probeerde uit te oefenen. De enscenering¹ van Touber is op zijn minst eigenzinnig te noemen.

In 1974 zou ze samen met gitarist Baden Powell optreden in het programma Music All-In van Pim Jacobs, maar dat ging om onduidelijke redenen niet door.²

Elis Regina was geen stabiele persoonlijkheid. Haar heftige stemmingswisselingen bezorgden haar de bijnaam 'Furacão' (orkaan), ze trouwde en scheidde twee keer, kreeg drie kinderen. In januari 1982 overleed ze op 36-jarige leeftijd aan een dodelijk teveel van alcohol en cocaïne.³

Mijn vriend had gelijk. Ik was meteen verkocht, ook al vond mijn moeder het ook mooie muziek. Het zijn de fraaie liedjes, maar vooral haar stem en timing - er blijft altijd iets van swing in - die me raken. Iets onvoorstelbaar weemoedig, ook al weet je niets van haar lot.

De cassette draaide ik lang niet, maar soms weer een paar keer achter elkaar. Later kocht ik Como e Porquê (1969) en Elis & Tom. Ik downloadde Transversal do Tempo (1978) van een muziekblog, helaas in een zeer beroerde geluidskwaliteit - de blogger had het album bij de vuilnis gevonden en gedigitaliseerd.

Geen album voor mij zo mooi als de lp die ik leende.

Elis Regina - Nada Sera Como Antes

noot 1. Na 24 minuten komt een dame in beeld die een reisleidster moet voorstellen. Ze vertelt dat het 'mooie van dit land is dat er geen onderscheid wordt gemaakt tussen rassen'. Touber permitteert zich hier een beeldgrapje dat alleen voor Nederlands kijkers leuk is.
 noot 2. Via Delpher las ik aankondigingen van het programma en bij Beeld en Geluid kon ik een opname van het programma kopen. Vol verwachting zette ik de dvd op. Pim Jacobs speelt wat riedels op de piano, Rogier van Otterloo zwiert daar fraai wat viool omheen, Pim pakt glimlachend de microfoon op, begroet de mensen thuis en in de studio en neemt plaats op de volgens hem comfortabele banken waar het publiek op zit. Een onderuit geschoven jongeman kijkt hem wat ongemakkelijk aan, maar volhardt in zijn nonchalante houding. Pim moet iets bekennen. Het gebeurt zelden, maar een 'act' heeft afgezegd: Elis Regina en Baden Powell. Niet getreurd, er is nog een opname van de Pointer Sisters. Geloof niet alles wat in de krant staat.

noot 3. Drie jaar later, op 8 juli 1985 schrijft De Telegraaf naar aanleiding van het uitzenden van een van haar shows dat Elis Regina 'momenteel toernees over de hele wereld maakt'.