In de documentaire over Janine Jansen, die werd gemaakt vlak voor ze even genoeg had van het moordende schema van uitvoeringen, speelt de violiste een stukje van het vioolconcert van Britten. Het stopte onmiddellijk mijn gedachten, dwong me tot luisteren en zette mijn huid aan tot een eigenaardige reactie die wel kippenvel wordt genoemd.
Eigenlijk ging de documentaire meer over het vioolconcert van Beethoven, maar op het album dat ze maakte met Paavo Järvi stond ook Brittens vioolconcert. Dat ik het niet kende is niet zo relevant, maar veelzeggender is dat volgens een onderzoekje op violinist.com 60 procent van de bezoekers het concert nooit had gehoord en maar 5 procent wel eens live bij een uitvoering zou zijn geweest. Misschien zijn de overige bezoekers van deze site te slecht ter been om concertzalen te bezoeken, toch lijkt het me een betreurenswaardig laag percentage.
En dat is jammer voor deze mooie, spannende compositie. Het opent met behaaglijke, brede banen van het orkest, een landschap waarin een eenzame viool dwaalt.
Een vrede die al snel bedriegelijk blijkt. Het strenge, ongeduldige orkest opent de jacht en drijft de viool alle kanten op. Vertwijfeld grijpend naar ijle noten lijkt er maar wat te worden geprobeerd. Doen die snaren het wel, wat doe ik hier en wat speelde ik ook alweer?
Om dan weer razendsnel en beheerst een motief de hoogte in te spelen en te ontsnappen aan de dwingende dans. Grote contrasten tussen zacht en hard, snel en langzaam.
Brittens stuk ontstond vanuit zijn vriendschap met Antonio Brosa. Naar aanleiding van de première van Alban Bergs vioolconcert en de Spaanse Burgeroorlog wilde hij iets maken voor de Spaanse violist, wiens virtuositeit violist Thomas Gould deze verzuchting ontlokte:
He must have been like Paganini, because the tricks Britten writes in for him are so difficult! The double harmonic scales are notorious.
Britten begon in 1938 met zijn compositie om het werk in 1939 in Canada af te ronden. Brosa was de eerste die het concert uitvoerde, in New York in 1940 onder leiding van John Barbirolli. Het Amerikaanse publiek ontving het concert met enthousiasme, het Londonse publiek een jaar later deed dat niet. Het stuk werd vervolgens maar weinig gespeeld. Een opname van Barbirolli met Theo Olof in 1949 werd niet uitgebracht (nu wel verkrijgbaar) omdat Britten het stuk wilde aanpassen. Dit kwam er op neer dat hij enkele door Brosa aangebrachte wijzigingen er resoluut uitsneed.
Weer was het Brosa die deze herziene versie voor het eerst speelde, met het BBC Scottish Orchestra in 1952. De uitvoering gedirigeerd door Britten zelf met Russische violist Mark Lubotsky in 1970 zorgde er echter voor dat de compositie aan een tweede leven kon beginnen.
Volgens het aan Britten gewijde blog Good Morning Britten wint het stuk aan populariteit en komt de dag dat we het live horen snel dichterbij.
