Het binnenzitten geeft tijd om eens wat op te ruimen. In de stofvrije kelders waar het Draaicirkel-archief is opgeborgen vond ik een half afgeschreven verhaal uit 2017 over de invloed van streamingdiensten op onze muziekcultuur in het algemeen en op luisteren in het bijzonder.
Drie artikelen, twee van Haro Kraak in de Volkskrant, en een van Paul Cantor op Medium brachten eind 2016 de nadelen van muziekstreaming aan het licht. Every Song Ever van Ben Ratliff sloot daar mooi op aan. Ratliff gaat in op de noodzaak om alternatieve strategieën te ontwikkelen in de hedendaagse muziekcultuur.
Algoritmes
In de Volkskrant vat Haro Kraak de stand van zaken samen in de digitale wereld van muziek. De algoritmes die worden ingezet door Spotify of Amazon dwingen de luie luisteraar in een gemakkelijke omgeving van meer van hetzelfde. Door het grote aanbod geven luisteraars zich over aan het gemak van de voorgekookte afspeellijsten die op basis van eerdere zoekopdrachten muziek voorstelt.
Gevolg is dat de moderne luisteraar denkt dat er buiten Adele, Kayne West, Beyoncé, Drake, Justin Bieber, Taylor Swift, The Weeknd, Ariana Grande, Ed Sheeran en Rihanna niet veel meer is. Daar zal het over 20 jaar bij blijven, net zoals we nu als halfbejaarden alleen op Kool & the Gang, Gloria Gaynor, Grease- en Saturday Night Fever-soundtracks mogen dansen.
Spotify onderscheidt twee groepen luisteraars, de actieven die zelf op zoek gaan naar muziek, en de luiaards die afwachten wat de algoritmes voorschotelen. De tweede groep is veel groter dan de eerste, daar gaat de aandacht van het bedrijf naar uit. Gevolg is een verschraling van het aanbod. Wie zit er nog te wachten op een oude, gebrekkige – maar wel prachtige – opname, als een nieuwere, in een veelheid van sporen geregistreerd – maar veel minder goed – ook beschikbaar is?
In een ander artikel gaat Kraak in op hoe streamingdiensten de muziek zelf beïnvloeden. Als een nummer niet in de eerste maten de aandacht van de ‘luie’ luisteraar weet te grijpen, wordt het geen hit, dus kun je als liedjesschrijver er maar beter voor zorgen dat je met de deur in huis valt. ‘Seks, en nu ik toch uw aandacht heb’, zou mijn oude uitgever zeggen.
Heimwee
Paul Cantor beschrijft op Medium zijn heimwee naar de staat van begin deze eeuw, toen de muziekblogs glorieerden en er veel moois werd verspreid. Bootlegs, live opnames, het was beslist niet legaal, maar het zorgde voor een enorm levendig muzieklandschap. Alles was te beluisteren, de afhankelijkheid van radiostations, platenmaatschappijen en muziekwinkels was in een klap minder. Zelf muziek uitbrengen een stuk eenvoudiger. Bands als Arcade Fire, Death Cab for Cutie en Wilco werden hierdoor opeens groot. Hij stelt dat de streamingdiensten het middel zijn dat de platenmaatschappijen heeft toegestaan om de muziekwereld weer te kunnen beheersen. De supersterren zijn weer terug, mannen in pakken halen geld als water binnen, wat buiten het marktaanbod valt is niet meer te vinden.
Nu drie jaar later is het inderdaad zo dat bijzondere albums steeds lastiger te vinden zijn. Als je via de reguliere kanalen zo’n album probeert aan te schaffen, is de boodschap vaak dat het niet leverbaar is. Het album is geheel uitverkocht of moet het worden besteld in verre buitenlanden – vaak maanden later krijg je dan te horen dat levering helaas niet mogelijk is. Via Discogs is er gelukkig een prachtig aanbod in tweedehandsmuziek, maar feit is dat het aanbod schraler en vooral vlakker wordt.
Alternatieven
In het veelomvattende Every Song Ever beschrijft Ben Ratliff het tegendeel. Hij stelt dat er tegenwoordig sprake is van een enorme overvloed, en dat luisteraars hierin hun weg moeten vinden. Met zijn boek probeert hij een alternatief te bieden voor een boek als Where To Listen For in Music van Aaron Copland. Copland schreef aan de hand van begrippen als harmonie, melodie en ritme voor hoe een luisteraar naar (klassieke) muziek moest luisteren. Ratliff stelt dat dat niet meer voldoet, ook vanwege de grote diversiteit in hedendaagse muziek. Het gaat meer om hoe we luisteren, en om actief alternatieven te zoeken voor ons luisteren.
‘The riches remain dumb unless we have an engaged relationship with them. Algorithms are listening to us. At the very least we should try to listen better than we are being listened to.’
Termen als herhaling, snelheid, traagheid zijn mogelijk beter geschikt om nu muziek te beschrijven. Om duidelijk te maken wat de betekenis en rol is van herhaling reist hij van James Brown naar Steve Reich en door naar Chic. Je kunt niet anders dan met je oor op de speaker luisteren naar Ain’t It Funky Now Part 1 & 2, Four Organs en Everybody Dance. In het hoofdstuk over traagheid gaat hij soepel van echt langzame songs als Sarah Vaughns Lover Man en Marvin Gaye’s Inner City Blues (Makes Me Wanna Holler) naar de bewuste vertragingen naar 69 bpm van DJ Screw en Sergiu Celibidaches ultratrage interpretatie van Bruckner.
Every Song Ever is fascinerend en inspirerend voor elke muziekliefhebber. Tot in de details maakt Ratliff in zijn heldere beschrijvingen duidelijk dat het zowel in tijden van overvloed als schaarste om maar een ding draait: goed luisteren.
